2024 ވަނަ އަހަރު ވެގެން ދިޔައީ މެދުއިރުމަތީގައި ހަމަނުޖެހުން ފެތުރިގެން ދިޔަ އަހަރަކަށެވެ. މީގެ ތެރޭގައި އިސްރާއީލުން ޣައްޒާ ގައި ފެށި އަނިޔާވެރި ހަނގުރާމަ އާއި، އަރަބި ދުނިޔޭގެ އެންމެ ދިގު މުއްދަތަކަށް ހިނގަމުން އައި ވެރިކަމެއް ކުއްލިއަކަށް ވެއްޓުމާއި، އިސްރާއީލުން ލުބުނާނަށް އަރައިގަތުމާއި، ސަރަޙައްދީ ހަނގުރާމަ ފުޅާވެގެން ދިޔުން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ.

2024 ވަނަ އަހަރު ތެރޭގައި، ޣައްޒާގެ ހަނގުރާމަ ދުނިޔޭގެ އެންމެ ބޮޑެތި އިންސާނީ ކާރިސާތަކުގެ ތެރެއިން އެއް ކާރިސާއަށް ވެގެން ދިޔައެވެ. އިސްރާއީލުގެ ދެމިގެންދާ ހަމަލާތަކުގެ ސަބަބުން ކާނާ އާއި، ހިޔާވަހިކަމާއި، ބޭސްފަރުވާގެ ސްޓޮކް ދަށްވަމުން ދިޔައެވެ. ޣައްޒާގެ ބޮޑު ސަރަހައްދެއް ހިސޯރުކޮށް، ހުއްޓުމެއް ނެތި އިސްރާއީލުން ދެމުންދިޔަ ހަމަލާތަކުގެ ސަބަބުން މަރުވި މީހުންގެ އަދަދު 45,500 އަށް ވުރެ އިތުރުވެގެން ދިޔައެވެ. މީގެ ތެރެއިން ގިނައީ އަންހެނުންނާއި ކުޑަކުދިންނެވެ. މި އަދަދަކީ ހަމައެކަނި ރަސްމީ ރެކޯޑްތަކުން ފެންނަ އަދަދު ތަކެކެވެ. އިސްރާއީލުގެ ހަމަލާތަކުގައި މަރުވި ފަލަސްތީނު މީހުންގެ އަދަދު މިއަށް ވުރެ މާ މަތިވާނެ ކަމަށް ބެލެއެވެ.

މި ދެންނެވި ކަންތައްތައް ހިނގަމުން ދިޔައިރު، އިސްރާއީލުން ފަލަސްޠީނު ރައްޔިތުންގެ ދިފާއުގައި ޖިހާދު ކުރަމުންދާ ޖަމާޢަތް ޙަމާސްގެ މުހިންމު ލީޑަރުން ޝަހީދު ކޮށްލުމަށްފަހު ލުބުނާނަށް ހަމަލާ ދިނުމުގެ އަމާޒު ހިފިއެވެ. އިސްރާއީލުން ލުބުނާނަށް ދިން ހަމަލާތައް އެތައް މަރުހަލާ ތަކަކަށް ބެހިގެން ދިޔައެވެ. މި މަރުޙަލާގައި ހިމެނުނީ ބެއިރޫތާއި، ދެކުނުގެ ސަރަހައްދުތަކުގައި އަދި ލުބުނާނުގެ އެހެނިހެން ސަރަޙައްދުތަކުގައި ގެންގުޅޭ އިލެކްޓްރޯނިކް ތަކެތި ގޮއްވާލުމާއި، އޭގެ ފަހުން ޙިޒްބުﷲ އަށް އަމާޒުކޮށް އެތައް ބަޔަކު މަރާލުމާއި، އެ ޖަމާޢަތުގެ ލީޑަރު ޙަސަން ނަޞްރުﷲ އަވަހާރަކޮށްލުމެވެ.

2024 ވަނަ އަހަރު ނިމުނީ ބައްޝާރު އަލް-އަސަދުގެ ވެރިކަން ކުއްލިއަކަށް ވައްޓާލުމަށް ފަހު، އަލް-އަސަދު އާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަ ކުރި ޖަމާއަތްތަކުން ސޫރިޔާގެ ކޮންޓްރޯލު ހޯދުމާ އެކުގައެވެ.

މިއީ 2024 ވަނަ އަހަރު މެދުއިރުމަތި ބައްޓަންކުރި އެންމެ މުހިންމު ހާދިސާތަކެވެ.

2023 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރު 7 ވަނަ ދުވަހު ފަލަސްޠީނުގެ ހަމާސް ޖަމާޢަތުން އިސްރާއީލަށް ދިން ކުއްލި އަދި ހައިރާންކުރުވަނިވި ހަމަލާއިން ފެށުނު އިސްރާއީލާއި ޙަމާސްގެ ހަނގުރާމަ، 2024 ވަނަ އަހަރު ގެ ތެރޭގައި ހުއްޓުމެއް ނެތި ކުރިއަށް ދިޔައެވެ.

2024 ވަނަ އަހަރު ވެގެން ދިޔައީ ޝަހީދުވަމުން ދިޔަ ފަލަސްޠީނުގެ އާންމު ރައްޔިތުންގެ އަދަދު އަހަރުގެ ކޮންމެ ދުވަހަކު މައްޗަށް ދިޔަ އަހަރަކަށެވެ. އާންމު ރައްޔިތުންގެ މަރުގެ އަދަދު އިތުރުވަމުން ދިޔައިރު، ޣައްޒާގެ އިމާރާތްތަކާއި އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރ ފުނޑުފުނޑުވެ، އަސާސީ ޚިދުމަތްތައް ނައްތާލެވި، ހޮސްޕިޓަލްތަކަށް ހަމަލާދީ، އދ.ގެ އޮފިޝަލުން "ކާރިސާއެއް" ކަމަށް ޣައްޒާ ހަނގުރާމަ ސިފަކުރިއެވެ. އެމްނެސްޓީ އިންޓަނޭޝަނަލް އާއި ހިއުމަން ރައިޓްސް ވޮޗުން މިކަން ސިފަކުރީ ނަސްލު ނައްތާލުން ކަމަށެވެ. ޑޮކްޓަރސް ވިތައުޓް ބޯޑަރސްއިން އިސްރާއީލުގެ ޢަމަލުތައް ސިފަކުރީ އެ ސަރަޙައްދުން "ފަލަސްޠީނުގެ ދަރިފަސްކޮޅު ފުހެލުމުގެ" ޢަމަލެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

ޣައްޒާ ހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި އިސްރާއީލުން ދެކުނު ޣައްޒާގެ ރަފަޙްގައި ހިންގި އަނިޔާވެރި ޖަރީމާތައް ވަކިން ބޮޑަށް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. މީހުން ތޮއްޖެހި ފުރި ބާރުވެފައިވާ ރަފަޙް އަށް ދިން އަނިޔާވެރި ހަމަލާތަކުގެ ސަބަބުން އެތައް ހާސް ބައެއްގެ ގެދޮރު ގެއްލި، ގިނަ ބަޔަކު އަލުން ސްކޫލްތަކާއި، ހޮސްޕިޓަލްތަކާއި، ކޭމްޕުތަކުގައި ވަގުތީ ހިޔާވަހިކަން ހޯދަން މަޖުބޫރުވިއެވެ. މިކަން މި މަގުން ގެންދިއުމަށް މަޖުބޫރު ކުރުމަށްފަހު ފަހުން ވަގުތީ ހިޔާތަކަށް އިސްރާއީލުން ބޮން އަޅާ އާންމުން މަރަމުން ގެންދިޔައެވެ.

އަހަރު ފެށުނީއްސުރެ، ޣައްޒާގައި ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ބަނޑުހައިހޫނުކަން ފެތުރި، ބަލިމަޑުކަން ފެތުރުނެވެ. މީގެ ތެރޭގައި 25 އަހަރު ފަހުން ޕޯލިއޯ ބަލި ޣައްޒާގައި އަލުން ފެތުރުން ހިމެނެއެވެ. މިކަމާއެކު ޞިއްޙީ މާހިރުންގެ ކަންބޮޑުވުން އިންތިހާ އަށް އިތުރުވިއެވެ. ވޯލްޑް ހެލްތު އޯގަނައިޒޭޝަން (ޑަބްލިޔުއެޗްއޯ) އިން ފަލަސްޠީނު ސަރަޙައްދުގައި 640,000 އަށްވުރެ ގިނަ ކުދިންނަށް އަމާޒުކޮށްގެން ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ވެކްސިން ޖެހުމުގެ ކެމްޕޭނެއް ހިންގިއެވެ. އިސްރާއީލުން ވެކްސިން ޕްރޮގްރާމަށް އެކި ޒާތްޒާތުގެ އުނދަގޫތަކާއި ހުރަސް ތައް ކުރިމަތި ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ. އޭގެ ނަތީޖާ އެއްގެ ގޮތުން، ޣައްޒާގެ އުތުރުގެ ސަރަހައްދުގައި ދިރިއުޅޭ އެތައް ހާސް ކުދިންނަށް ވެކްސިން ނުޖެހި ވާކަމަށް ޑަބްލިއުއެޗްއޯ އިން ބުނެއެވެ.

އަހަރު ނިމުނުއިރު، ހަނގުރާމައިން ހަލާކުވެފައިވާ ފަލަސްޠީނު ސަރަޙައްދު ފިނިމޫސުމާ ކުރިމަތިލަމުންދިޔައިރު، އދ.ގެ އިންސާނީ ޙައްޤުތަކާބެހޭ މާހިރުންގެ ގްރޫޕަކުން ބަޔާނެއް ނެރެ އިސްރާއީލުގެ ދެމިގެންދާ ހަމަލާތަކަށް ފާޑުކިޔައި، އިސްރާއީލުން "މީހުން މެރުމާއި، އަނިޔާކުރުމާއި، ޖިންސީ އަނިޔާކުރުމާއި، ތަކުރާރުކޮށް މަޖުބޫރުން ދިރިއުޅޭ ވަޒަނުން ނެރުމުގެ ސަބަބުން މަޖުބޫރުން ހިޖުރަކުރަން ޖެއްސުމުގެ" ޢަމަލުތައް އިސްރާއީލުން ހިންގާފައިވާކަމަށް ބުނެ އިންސާނިއްޔަތާ ދެކޮޅު ކުށްތައް ކޮށްފައިވާކަމަށް ފާހަގަކުރިއެވެ.

އދ ގެ ތަޖުރިބާކާރުން ފާހަގަކުރި ގޮތުގައި "އާންމުންނާއި އާންމު ތަންތަނަށް ބެލުމެއް ނެތި ދޭ ހަމަލާތަކާއި... ހަތިޔާރެއްގެ ގޮތުގައި ބަނޑުހައިހޫނުކަން ބޭނުންކުރުމާއި" އަދި "މުޅި އާބާދީ އަށް އަދަބުދިނުން" ފަދަ ހަނގުރާމައިގެ ކުށްތައްވެސް އިސްރާއީލުން ވަނީ ކޮށްފައެވެ.

2024 ވަނަ އަހަރު ޣައްޒާގެ ހަނގުރާމަ ލުބުނާނަށްވެސް ފެތުރި، މިހާރުވެސް ދަތި އުނދަގޫ ހާލުގައި އޮތް މެދުއިރުމަތީގެ މި ޤައުމުން ގިނަ އަދަދެއްގެ މީހުން ރައްކައުތެރި ތަންތަނަށް ދާން މަޖުބޫރުވިއެވެ. އަދި ހާހުން ގުނާލެވޭ އަދަދެއްގެ އާންމު ރައްޔިތުން އިސްރާއީލުގެ ހަމަލާތަކުގައި މަރުވެގެން ދިޔައެވެ.

ސެޕްޓެމްބަރު މަހާ ހަމައަށް އައިއިރު، އިސްރާއީލުން ލުބުނާނަށް ދެމުންދިޔަ ހަމަލާތައް ވަރަށް ބޮޑަށް އިތުރުކޮށް، އެ ޤައުމުގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި ހުރި ކަމަށް ބުނާ ހިޒްބުﷲގެ މަރުކަޒުތަކަށް ހަމަލާދޭން ފެށިއެވެ. އިސްރާއީލުން ބުނީ އެމީހުން މަސައްކަތް ކުރަމުން ދަނީ ލުބުނާނާއި އިންވެގެން އޮންނަ އިސްރާއީލުގެ ސަރަހައްދީ ބޯޑަރު ރައްކާތެރި ކުރުމަށް ކަމަށާއި، މިއީ ގާތްގަނޑަކަށް އަހަރެއްވަންދެން ހިޒްބުﷲއާ ދެމެދު ބަދަލުކުރެވެމުންދިޔަ ހަމަލާތަކުގެ ސަބަބުން ގެދޮރު ދޫކޮށް ދިޔަ ހާހުން ގުނާލެވޭ އިސްރާއީލު މީހުން އެނބުރި އައުމަށް މަގުފަހިކުރުމަށް ދޭ ހަމަލާތަކެއް ކަމަށެވެ.

އިސްރާއީލާއި ހިޒްބުﷲ އާ ދެމެދު ހަމަލާތައް ބަދަލުކުރަން ފެށީ 2023 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރު 8 ގައެވެ. އެއީ ހިޒްބުﷲ ގެ ފަލަސްޠީނު އެކުވެރިޔާ ހަމާސް އިން ދެކުނު އިސްރާއީލަށް ހަމަލާދިން ދުވަހުގެ ޖެހިގެން އައި ދުވަހެވެ.

ނަމަވެސް، ފުރިހަމަ ހަނގުރާމަ އަކަށް ކުރިން ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން ދެމުން އައި ހަމަލާތައް ބަދަލުވީ އިސްރާއީލުގެ ބާރުތަކުން ހިޒްބުﷲގެ މުވާސަލާތީ ނިޒާމުތަކަށް ހަމަލާދީ، އެތައް ސަތޭކަ ހަނގުރާމަވެރިން މުވާސަލާތީ ބޭނުންތަކަށް ގެންގުޅެމުން އައި ޕޭޖަރުތަކާއި ރޭޑިއޯތައް ގޮއްވާލައި، ހިޒްބުﷲ ގެ އިސް އެތައް ކޮމާންޑަރުން މަރާލައި، އެ ގްރޫޕްގެ ކޮމާންޑް ސްޓްރަކްޗަރ ހަލާކުކޮށްލި ހިސާބުންނެވެ.

މިއަށް ރައްދު ދިނުމުގެ ގޮތުން ހިޒްބުﷲ އިން އުތުރު އިސްރާއީލަށް ރޮކެޓް ހަމަލާތައް ދިނުން އިތުރުކުރިއެވެ. ނަމަވެސް، އޮކްޓޯބަރު 1 ވަނަ ދުވަހު އިސްރާއީލުން ކަންތައްތައް އިތުރަށް ގޯސްކޮށް، ދެކުނު ލުބުނާނަށް އެއްގަމު މަގުން އަރައިގަނެ، އެމީހުންގެ ބާރުތައް ބޯޑަރު ހުރަސްކޮށް ހިޒްބުﷲގެ މަރުކަޒުތަކަށް އަމާޒުކޮށް ހަމަލާ ދޭން ފެށި ކަމަށް ބުންޏެވެ.

ހިޒްބުﷲގެ ބާރުތައް ބޯޑަރުން ފަހަތަށް ޖެއްސުމަށް އަމާޒުކޮށްގެން ކަމަށް ބުނެ އިސްރާއީލުން ދެކުނު ލުބުނާނަށް އަރާ ހިންގި އަސްކަރީ ހަރަކާތަކީ 2006 ވަނަ އަހަރުގެ ފަހުން އިސްރާއީލުން ލުބުނާނަށް އަރައިގަނެ ދިން އެންމެ ނުރައްކާތެރި ހަމަލާތަކެވެ.

މި އޮޕަރޭޝަނުގެ ސަބަބުން ދެކުނު ލުބުނާނުގައި ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި މީހުން ހިޖުރަކުރަން ޖެހުނެވެ. އަދި މުޅި ސަރަހައްދަށް ފެތުރިގެންދާނެ ފުރިހަމަ ހަނގުރާމައެއްގެ ބިރުވެރިކަން އުފެދުނެވެ.

ގާތްގަނޑަކަށް ދެމަސް ދުވަހުގެ ގަދަފަދަ ހަނގުރާމައެއްގެ ތެރޭގައި ލުބުނާނުގައި ހާހުން ގުނާލެވޭ އަދަދެއްގެ މީހުން މަރުވެގެން ދިޔައެވެ. އޭގެ ފަހުން ނޮވެމްބަރު 27 ގައި އެމެރިކާ އާއި ފްރާންސްގެ އެހީތެރިކަމާއެކު ދެ މަސް ދުވަހުގެ މުއްދަތަކަށް ހަނގުރާމަ ހުއްޓާލުމަށް އެއްބަސްވެވުނެވެ.

އިސްރާއީލުން ދެ ފްރޮންޓެއްގައި ހަނގުރާމަ ކުރިއަށް ގެންދިޔައިރު، ހަމާސް އާއި ހިޒްބުﷲ ގެ އިސް މަޤާމުތަކުގައި ތިބި މުހިންމު ފަރާތްތަކަށް އަމާޒުކުރިއެވެ. ޖުލައި 31 ވަނަ ދުވަހު ތެހެރާނު ގައި މެހުމާނެއްގެ ގޮތުގައި ހުންނެވި ހަމާސްގެ ކުރީގެ އިސްވެރިޔާ އިސްމާޢީލް ހަނިއްޔާ ހުންނެވި ގެއަށް ހަމަލާ ދީ އޭނާ އަވަހާރަ ކޮށްލިއެވެ. ރިޕޯޓުތަކުގައިވާ ގޮތުން ހަނިއްޔާ އަވަހާރަކޮށްލީ އިސްރާއީލުގެ އެޖެންޓުން އޭގެ ހަފްތާތަކެއް ކުރިން އޭނާ ހުންނެވި ގޭގައި ބަހައްޓާފައި ހުރި އެއްޗެހިތަކެއް ގޮއްވާލައިގެންނެވެ.

ހަނިއްޔާ އީރާނުގައި ހުންނެވީ އެ ޤައުމުގެ އައު ރައީސް މަސްޢޫދު ޕެޒެޝްކިއާންގެ މަޤާމާ ހަވާލުވެވަޑައިގަތުމުގެ ރަސްމިއްޔާތުގައި ބައިވެރިވުމަށެވެ. އިސްރާއީލުން މި އަވަހާރަކޮށްލުމުގެ ޒިންމާ ނެގީ ޑިސެމްބަރު މަހުގައެވެ.

ހަނިއްޔާ އަވަހާރަ ކޮށްލުމުގެ އެއް ދުވަސް ކުރިން، އިސްރާއީލުގެ ސިފައިންގެ ބާރުތަކުން ލުބުނާނުގައި ހިޒްބުﷲގެ ސިފައިންގެ ކޮމާންޑަރު ފުއާދު ޝުކުރު "ނައްތާލި" އެވެ. އެވަގުތު އިސްރާއީލުގެ ދިފާޢީ ވަޒީރު ޔޯވް ގަލަންޓް ވިދާޅުވީ "އަހަރެމެންގެ މީހުންގެ ލޭގައި އަގެއް ހުންނާނެކަމާއި، މިކަމަށްޓަކައި އަހަރެމެންގެ ބާރުތަކަށް ނުފޯރާ ތަނެއް ނޯންނާނެކަން އަހަރެމެން ދައްކާފައިވާނެ" ކަމަށެވެ.

ސެޕްޓެމްބަރު 27 ވަނަ ދުވަހު ބެއިރޫތުގެ ދެކުނު ފަރާތު ރަށްވެހި ސަރަހައްދުތަކަށް އިސްރާއީލުން ވައިގެ މަގުން ދިން ވަރުގަދަ ހަމަލާއެއް ގައި ހިޒްބުﷲގެ ލީޑަރު ހަސަން ނަސްރުﷲ އަވަހާރާވިއެވެ.

އޭގެ ހަފްތާތަކެއް ފަހުން، އޮކްޓޯބަރު 17 ގައި، އޮކްޓޯބަރު 7 ގެ ހަމަލާތަކުގެ މޭސްތިރިޔާގެ ގޮތުގައި އިސްރާއީލުން ސިފަކުރާ ހަމާސްގެ އިސްވެރިޔާ ޔަހްޔާ ސިންވާރު، ރަފަހް ގައި ކުރިއަށް ގެންދެވުނު އޮޕަރޭޝަނެއްގައި އިސްރާއީލުގެ ސިފައިންގެ އަތުން އަވަހާރަވިއެވެ. އިސްރާއީލުގެ ބޮޑުވަޒީރު ބެންޖަމިން ނެތަންޔާހޫ ސިންވާރުގެ މަރު ސިފަކުރެއްވީ ޣައްޒާގެ ހަނގުރާމައިގެ "ނިމުމުގެ ފެށުން" ކަމުގައެވެ. ނަމަވެސް، އޭގެ ބަދަލުގައި އިސްރާއީލުން ސަރަހައްދުގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކަށް ދެމުންދިޔަ ހަމަލާތައް ދިޔައީ އިތުރު ކުރަމުންނެވެ. އަދި ޣައްޒާ ހަނގުރާމައިގައި ޝާމިލުވާ ފަރާތްތަކުގެ މެދުގައި ކުރިއަށް ދިޔަ ހަނގުރާމަ ހުއްޓުމަކަށް ގެނައުމުގެ މަޝްވަރާތައް ހުއްޓުމަކަށް އައެވެ.

އޭޕްރީލް މަހު، އީރާނުން އިސްރާއީލަށް ގިނަ އަދަދެއްގެ ޑްރޯން އާއި މިސައިލުން ވަރުގަދަ ހަމަލާއެއް ދިނެވެ. މިއީ ދިމިޝްގު ގައި ހުރި އީރާނުގެ އެމްބަސީގެ ކޮމްޕައުންޑަށް އިސްރާއީލުން ދިން ވައިގެ ހަމަލާ އެއް ގައި އިސްލާމިކް ރިވޮލިއުޝަނަރީ ގާޑް ކޯޕްސް (އައިއާރްޖީސީ) ގެ 7 މެންބަރުން، އޭގެ ތެރޭގައި ދެ އިސް ކޮމާންޑަރުން ހިމެނޭ ގޮތަށް، މަރާލުމާ ގުޅިގެން ދިން ބަދަލުހިފުމުގެ ހަމަލާއެކެވެ. މިއީ ތެހެރާނުން އިސްރާއީލަށް ސީދާ ދިން ފުރަތަމަ އަސްކަރީ ހަމަލާއެވެ.

އީރާނުން ދިން މި ހަމަލާ އަށް ކިޔާފައިވަނީ "އޮޕަރޭޝަން އޮނެސްޓް ޕްރޮމިސް" އެވެ. އީރާނުގެ ހަތިޔާރު އެޅި ބާރުތަކުގެ ވެރިޔާ މުޙައްމަދު ބާޤިރީ ސަރުކާރުގެ ޓީވީ ގައި ވާހަކަ ދައްކަވަމުން ވިދާޅުވެފައިވަނީ އެ އޮޕަރޭޝަން ކާމިޔާބުކަމާއެކު ނިންމާލެވި، "އޭގެ ހުރިހާ މަޤްޞަދުތަކެއް ހާސިލުވެފައިވާ" ކަމަށެވެ.

މެއި މަހު، އޭރުގެ އީރާނުގެ ރައީސް އިބްރާހީމް ރައީސީ ދަތުރު ކުރެއްވި ހެލިކޮޕްޓަރު ވެއްޓި ކުއްލި ގޮތަކަށް އަވަހާރަވުމުން މެދުއިރުމައްޗަށް ކުއްލި ސިހުމެއް ލިބުނެވެ. ދުންފުނީގެ އަސަރު ބޮޑު ދުވަހެއްގައި، އީރާނުގެ ހުޅަނގު އުތުރު ސަރަޙައްދުގެ ދުރު ހިސާބެއްގައި، 2021 ގައި އީރާނުގެ ރައީސްކަމާ ހަވާލުވެ ވަޑައިގެންނެވި ދީނީ ޢިލްމުވެރިއެއް ކަމުގައިވާ ރައީސީ އާއި، ޚާރިޖީ ވަޒީރު ހުސެއިން އަމީރު-އަބްދުއްލާހިއާން، އަދި އެހެން ބައެއް އިސް އޮފިޝަލުން ދަތުރުކުރެއްވި ހެލިކޮޕްޓަރާ ގުޅުން ކެނޑި ވެއްޓުނެވެ.

މި ހާދިސާ ހިނގީ އަޒަރުބައިޖާނުގެ ރައީސް އިލްހާމް އަލިޔެވް އާއެކު ޑޭމް އެއް ހުޅުވުމުގެ ރަސްމިއްޔާތަކަށް ފަހު ރައީސީ ތަބްރީޒަށް އެނބުރި ވަޑައިގަންނަވަނިކޮށްނެވެ.

2024 ގައި، އިސްރާއީލް-ހޫތީ ހަނގުރާމަ ވަނީ ރެޑް ސީ އަށް ފެތުރިގެން ގޮސްފައެވެ. ޔަމަނުގެ ހޫތީން ފަލަސްތީނުގެ ރައްޔިތުންނާ އެއްބައިވަންތަކަން ހާމަ ކުރުމުގެ ގޮތުން އިސްރާއީލާ އަދި އިސްރާއީލަށް ވާގިވެރިވާ ފަރާތްތަކަށް އަމާޒު ކޮށް ދެމުން ދިޔަ ހަމަލާތަކުން ދުނިޔޭގެ ވިޔަފާރީގެ ކަނޑުދަތުރުފަތުރުގެ އެންމެ މުހިންމު މަގުތަކުގެ ތެރެއިން އެއް މަގަށް އަސަރުކުރަމުން ދިޔައެވެ.

ހޫތީން ވަނީ ތަކުރާރުކޮށް އިސްރާއީލަށް އަމާޒުކޮށް ޑްރޯންތަކާއި މިސައިލްތައް ފޮނުވާފައެވެ.

މި ހަފްތާގައި، އިސްރާއީލުން އދ. އަށް ކަނޑައަޅާފައިވާ ސަފީރު ވަނީ ހޫތީ ހަނގުރާމަވެރިންނަށް އިންޒާރެއް ދީފައެވެ. އެ އިންޒާރުގައި އިސްރާއީލަށް މިސައިލް ހަމަލާ ދިނުން ހުއްޓާލުމަށް އަންގާފައިވެއެވެ. އަދި އެމީހުންގެ ޢުދުވާނީ ޢަމަލުތައް ކުރިއަށް ގެންދާނަމަ، ހަމާސް، ހިޒްބުﷲ، އަދި ސޫރިއާގެ ވެރިޔާ ބައްޝާރު އަލް-އަސަދަށް ކުރިމަތިވި "ބަދު ނަސީބު" ކުރިމަތިވާނެ ކަމަށް ބުނެ އިންޒާރު ދީފައިވެއެވެ. އިސްރާއީލުގެ ސަފީރު ވަނީ ތެހެރާނަށް ވެސް މެސެޖެއް ދީފައެވެ. އެ މެސެޖުގައި އިސްރާއީލަށް މެދުއިރުމަތީގެ ކޮންމެ ތަނަކަށްވެސް، އޭގެ ތެރޭގައި އީރާން ހިމެނޭގޮތަށް، ހަމަލާ ދެވޭނެ ޤާބިލުކަން ލިބިފައިވާ ކަން ފާހަގަ ކޮށްފައިވެއެވެ.

ފާއިތުވި ހަފްތާގައި، އިސްރާއީލުގެ ބޮޑުވަޒީރު ބެންޖަމިން ނެތަންޔާހޫ ވަނީ ހޫތީންނަށް އިންޒާރެއް ދެއްވާފައެވެ. އެ އިންޒާރުގައި ވިދާޅުވެފައިވަނީ އިސްރާއީލުން "ދެން މި ފަށަނީ" ކަމަށެވެ. މިހެން ވިދާޅުވެފައިވަނީ އިސްރާއީލުގެ ވައިގެ ހަމަލާތަކުން ޔަމަނުގައި ހޫތީންނާ ގުޅުން ހުރި އެކި ތަންތަނަށް އަމާޒުކޮށް ހަމަލާ ދިނުމަށްފަހުގައެވެ. މި ހަމަލާތަކުގައި ސަނާގެ ވައިގެ ބަނދަރާއި، އެ ޤައުމުގެ ސަރަހައްދީ ބަނދަރުތަކާއި، ދެ އިންޖީނުގެ ހިމެނެއެވެ.

ނޮވެމްބަރު މަހު، އިންޓަނޭޝަނަލް ކްރިމިނަލް ކޯޓުން އިސްރާއީލުގެ ބޮޑުވަޒީރު ބެންޖަމިން ނަތަންޔާހޫ އާއި އޭނާގެ ކުރީގެ ދިފާއީ ވަޒީރު ޔޯވް ގަލަންޓް ހައްޔަރު ކުރުމުގެ އަމުރު ނެރުނެވެ. މިއީ ޣައްޒާގައި ހަމާސްއާ ދެކޮޅަށް އިސްރާއީލުން ހިންގި ހަނގުރާމައިގައި އިންސާނިއްޔަތާ ޚިލާފު ކުށްތަކާއި ހަނގުރާމައިގެ ކުށްތައް ކުރިކަމުގެ ތުހުމަތުގައެވެ. މި އަމުރުތަކާ ގުޅިގެން ނަތަންޔާހޫ އާއި އެހެނިހެން އިސްރާއީލުގެ ސިޔާސީ ވެރިން ވަނީ އެ ކޯޓަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ފާޑު ކިޔާފައެވެ.

ނޮވެމްބަރު 21 ވަނަ ދުވަހު ކޯޓުން ބުނެފައިވަނީ ނަތަންޔާހޫ އާއި ގަލަންޓް "ޖިނާއީ ޒިންމާ" އުފުލަންޖެހޭ ކަމަށް "އެކަށީގެންވާ ސަބަބުތައް" ފެންނަ ކަމަށެވެ. މިއީ ހަނގުރާމައިގެ ހަތިޔާރެއްގެ ގޮތުގައި ބަނޑުހައިހޫނުކަން ބޭނުންކުރުމުގެ ކުށާއި، މީހުން މެރުމާއި، އަނިޔާވެރިވުމާއި، އެހެނިހެން ލާއިންސާނީ ޢަމަލުތައް ހިންގުމުގެ އިންސާނިއްޔަތާ ދެކޮޅު ކުށްތައް ކަމަށް ކޯޓުން ބުނެފައިވެއެވެ.

މީގެ އިތުރުން، ނަތަންޔާހޫ ވަނީ އޭނާގެ މައްޗަށް އިސްރާއީލުގައި ހިނގަމުންދާ ކޮރަޕްޝަންގެ މައްސަލައިގައި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ބަޔާން ދެއްވާފައެވެ. މިއީ އިސްރާއީލުގެ ތާރީޚުގައި ޖިނާއީ ދައުވާ އަކާ ކުރިމަތިލައްވަން ޖެހުނު ފުރަތަމަ ބޮޑުވަޒީރެވެ. ދަޢުވާކުރާ ފަރާތުން ބުނާ ގޮތުގައި ނަތަންޔާހޫ ވަނީ ބެޒެކް ޓެލެކޮމް އިސްރާއީލް (BEZQ.TA) އަށް ގާތްގަނޑަކަށް 1.8 ބިލިއަން ޝެކެލް (ގާތްގަނޑަކަށް 500 މިލިއަން ޑޮލަރު) ގެ މަންފާތަކެއް ހޯދައިދީފައެވެ.

ޑިސެމްބަރު 8 ގައި، ހަޔަތް ތަހްރީރު އަލް-ޝާމް (އެޗްޓީއެސް) އިސްވެ، އިދިކޮޅު ބާރުތަކުން ވަނީ ބައްޝާރު އަލް-އަސަދު، އެ ޤައުމުގެ ވެރިކަމުން ވައްޓާލާފައެވެ. އަލް-އަސަދުގެ ވެރިކަން ވެއްޓުނީ ނޮވެމްބަރު މަހުގެ ފަހުކޮޅު އަލް-އަސަދުގެ ބާރުތަކާ ދެކޮޅަށް އިދިކޮޅު ހަނގުރާމަވެރި ޖަމާއަތްތަކުން ހިންގި އަވަސް ހަމަލާ ތަކަކާ ގުޅިގެންނެވެ. މި ހަމަލާ ތަކުގައި އިދިކޮޅު ބާރުތަކުން ވަނީ ސޫރިޔާގެ މުހިންމު ސިޓީތައް އެންމެ 10 ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ހިފާފައެވެ.

މި ކުއްލި ހަމަލާ ތަކުގެ އާޚިރު ނަތީޖާ އަކީ ގާތްގަނޑަކަށް ނިމިދިޔަ ބައި ޤަރުނުގައި ސޫރިޔާ ގައި ވެރިކަން ކުރި އަލް-އަސަދު ގެ ޢާއިލާގެ ވެރިކަން ނިމުމަކަށް އައުމެވެ.

ސޫރިޔާގައި 2011 ވަނަ އަހަރު ފެށުނު ދާޚިލީ ހަމަނުޖެހުންތައް އަވަސް ދުވެއްޔެއްގައި ބޮޑު ހަނގުރާމައަކަށް ބަދަލުވެގެން ދިޔައެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން 500،000 އަށްވުރެ ގިނަ މީހުން މަރުވެ، އަދި މިލިއަނުން މީހުން ގެދޮރު ދޫކޮށް ދާން މަޖުބޫރުވިއެވެ. ވޯލްޑް ބޭންކުން ބުނާ ގޮތުގައި މިހާރު ކޮންމެ ހަތަރު ސޫރިޔާ މީހުންގެ ތެރެއިން އެކަކު ދިރިއުޅެމުން ދަނީ އިންތިހާއަށް ފަޤީރުކަމުގައެވެ.

އަހަރުތަކެއް ވަންދެން ވެރިކަމުގައި ހުންނެވުމަށް ފަހު އަލް-އަސަދު ފިއްލަވައިގެން ވަޑައިގަތީ އޭނާގެ ވެރިކަމުގައި ގާތް ގުޅުމެއް ބާއްވަވަމުން ގެންދެވި ރަޝިޔާއަށެވެ.